هشدار دانشمندان: خورشید درحال بیدارشدن است و هیچ‌کس دقیقاً نمی‌داند چرا

به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین، دانشمندان ناسا هشدار داده‌اند که خورشید، ستاره حیات‌بخش منظومه‌ی ما، پس از دوره‌ی کوتاه کاهش فعالیت، ممکن است دوباره در حال «بیدار شدن» باشد؛ موضوعی که بسیاری از فرضیه‌های پیشین درباره‌ی ستاره میزبان زمین را به چالش می‌کشد. اگر این روند درست باشد، احتمال دارد چندین دهه آینده با شرایط خطرناک آب‌وهوای فضایی همراه شود.

چرخه‌ی فعالیت خورشید حدوداً ۱۱ سال طول می‌کشد و با دوره‌ای طولانی از آرامش، موسوم به کمینه خورشیدی آغاز می‌شود و سپس به نقطه‌ی اوج انفجاری، موسوم به بیشینه خورشیدی می‌رسد؛ دوره‌ای که خورشید به‌طور مکرر طوفان‌های قدرتمند خورشیدی را به سمت زمین پرتاب می‌کند. این الگو به نام چرخه‌ی لکه‌های خورشید یا چرخه‌ی فعالیت‌های مغناطیسی خورشید شناخته می‌شود، زیرا تعداد لکه‌های تاریک روی سطح خورشید همراه با فعالیت خورشیدی افزایش و کاهش پیدا می‌کند.

چرخه‌ی لکه‌های خورشیدی خود تحت‌تأثیر چرخه‌ای بلندمدت‌تر به نام «چرخه هیل» با دوره‌ی ۲۲ ساله قرار دارد که در طول آن، میدان مغناطیسی خورشید کاملاً وارونه می‌شود و سپس، دوباره به حالت اولیه بازمی‌گردد.

چرخه فعلی لکه‌های خورشیدی اکنون به اوج خود رسیده است

نوسان‌های بلندمدت دیگری نیز در فعالیت خورشید وجود دارند که می‌توانند چندین دهه ادامه داشته باشند و پیش‌بینی یا توضیحشان بسیار دشوارتر است. نمونه‌های تاریخی این وضعیت شامل دوره‌ای بین سال‌های ۱۶۴۵ تا ۱۷۱۵، موسوم به کمینه ماندر و بین سال‌های ۱۷۹۰ تا ۱۸۳۰، موسوم به کمینه دالتون است که طی آن‌ها فعالیت خورشیدی در چندین چرخه‌ی متوالی به‌طور محسوسی کاهش یافت.

کاهش تدریجی فعالیت خورشید در اوایل دهه‌ی ۲۰۰۰ باعث شد برخی دانشمندان احتمال دهند زمین در آستانه‌ی ورود به «کمینه خورشیدی عمیق» قرار دارد. احتمال صحت این فرضیه پس از بیشینه خورشیدی ضعیف سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۴ افزایش یافت. با این‌حال، چرخه‌ی فعلی لکه‌های خورشیدی که اکنون به اوج خود رسیده، این نظریه را کاملاً به چالش کشیده است.

به‌گزارش لایوساینس، مطالعه‌ای تازه نشان می‌دهد چند شاخص فعالیت خورشیدی، از جمله باد خورشیدی، شدت میدان مغناطیسی و تعداد لکه‌های خورشیدی، از حدود سال ۲۰۰۸ روندی صعودی را طی کرده‌اند و احتمالاً در چرخه‌های آینده نیز افزایش خواهند یافت. یافته‌های تازه، اعتبار نظریه‌ی کمینه خورشیدی عمیق را زیر سؤال می‌برد.

جیمی جاسینسکی، فیزیکدان پلاسما در آزمایشگاه پیشرانش جت ناسا در کالیفرنیای جنوبی و نویسنده اصلی پژوهش، در بیانیه‌ای توضیح داد: «همه‌ی نشانه‌ها حاکی از آن بود که خورشید وارد یک فاز طولانی کاهش فعالیت می‌شود. بنابراین، مشاهده‌ی تغییر این روند شگفت‌آور بود. خورشید به‌آرامی در حال بیداری است.»

بیشینه خورشیدی اخیر رسماً از اوایل ۲۰۲۴ آغاز شد و اکنون در آستانه‌ی پایان آن قرار داریم؛ دوره‌ای که برخلاف انتظارها پیش رفت. زمانی که چرخه فعلی لکه‌های خورشیدی در اواخر سال ۲۰۱۹ آغاز شد، کارشناسان مرکز پیش‌بینی آب‌وهوای فضایی (SWPC)، متشکل از دانشمندان ناسا و اداره ملی اقیانوسی و جوی آمریکا (NOAA)، پیش‌بینی کردند که بیشینه خورشیدی احتمالاً در سال ۲۰۲۵ رخ خواهد داد و مشابه چرخه‌ی ضعیف قبلی خواهد بود.

بااین‌حال، روند چرخه نشان داد پیش‌بینی مذکور درست نیست و بیشینه خورشیدی زودتر از موعد و بسیار فعال‌تر از برآوردها آغاز شد. در ادامه، کارشناسان مرکز پیش‌بینی آب‌وهوای فضایی، برای نخستین بار درست همزمان با آغاز بیشینه خورشیدی پیش‌بینی خود را به‌روزرسانی کردند.

خورشید از آن زمان تاکنون بیشترین تعداد لکه‌های خورشیدی در بیش از دو دهه‌ی گذشته را به ثبت رسانده و رکوردی از پرتاب شراره‌های قدرتمند X، قوی‌ترین نوع انفجار خورشید، به جا گذاشته است. زمین نیز در طول این بیشینه با چندین طوفان ژئومغناطیسی بزرگ روبه‌رو شد که مهم‌ترین آن در مه ۲۰۲۴ رخ داد؛ رویدادی شدید که نمایش‌های کم‌نظیر شفق قطبی در چند قرن اخیر را رقم زد و بیش از ۵۰۰ میلیون دلار خسارت برجای گذاشت.

پژوهش هشدار می‌دهد که آنچه در چند سال اخیر رخ داده، احتمالاً در چند دهه آینده به «وضعیت عادی» تبدیل خواهد شد. این مسئله نگران‌کننده است، زیرا جوامع انسانی بیش از هر زمان دیگری به فناوری‌هایی وابسته‌اند که به‌شدت در برابر اختلال‌های ناشی از آب‌وهوای فضایی آسیب‌پذیر هستند؛ از شبکه‌های برق و دستگاه‌های کنترل‌شده با جی‌پی‌اس گرفته تا ماهواره‌های مدار زمین که ممکن است در اثر طوفان‌های خورشیدی از کار بیفتند.

علت کاهش فعالیت خورشید در چند دهه گذشته و همچنین، عامل پشت جهش کنونی فعالیت آن هنوز مشخص نیست. جاسینسکی می‌گوید: «روندهای بلندمدت بسیار پیش‌بینی‌ناپذیر هستند و ما هنوز به‌طور کامل آن‌ها را درک نکرده‌ایم.»

افزون‌براین، پژوهش دیگری که اوایل سال ۲۰۲۵ منتشر شد، پیشنهاد کرد جهش اخیر فعالیت خورشید ممکن است بخشی از چرخه‌ی صد ساله‌ی کمترشناخته‌شده‌ای به نام «چرخه گلیسبرگ سده‌ای» باشد. با این‌حال، مطالعه‌ی اخیر هیچ اشاره‌ای به این موضوع نکرده است.

۲۲۷۲۲۷